Genetik modifikatsiyalangan organizm

Genetik modifikatsiyalangan organizm (GMO) — genotipi genetik muhandislik usullari yordamida sunʼiy ravishda oʻzgartirilgan organizm. Ushbu jarayon oʻsimliklar, hayvonlar va mikroorganizmlar uchun qoʻllanishi mumkin. Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti genetik modifikatsiyalangan organizmlar genetik material (DNK) oʻzgartirilgan organizmlar ekanligi toʻgʻrisida torroq taʼrif beradi, bunda koʻpayish yoki tabiiy rekombinatsiya natijasida tabiatda bunday oʻzgarishlar mumkin boʻlmaydi[1].

Genetik oʻzgarishlar odatda ilmiy yoki iqtisodiy maqsadlarda amalga oshiriladi. Genetik modifikatsiya tabiiy va sunʼiy mutatsion jarayonga xos boʻlgan tasodifiy holatdan farqli ravishda, organizm genotipining maqsadli oʻzgarishi bilan tavsiflanadi.

Hozirgi vaqtda genetik modifikatsiyaning asosiy turlaridan biri transgen organizmlarni yaratish uchun transgenlardan foydalanishdir.

GMOning rivojlanishi, ayniqsa ularni tijoratlashtirish borasida koʻplab eʼtirozlar bildirildi. Masalan, koʻpchilik GM ekinlari bilan bogʻliq, shuningdek, ulardan ishlab chiqarilgan mahsulotlar xavfsizmi yoki ularni yetishtirish atrof-muhitga qanday taʼsir qiladi, boshqa muammolar-regulyatorlarning ob’ektivligi va qatʼiyligi, genetik jihatdan oʻzgartirilmagan oziq-ovqat mahsulotlarining ifloslanishi, oziq-ovqat taʼminotini nazorat qilish, hayotni patentlash va intellektual mulk huquqlaridan foydalanish toʻgʻrisida. Hozirgi vaqtda GM ekinlaridan olinadigan oziq-ovqat mahsulotlari inson salomatligi uchun oddiy oziq-ovqatdan koʻra koʻproq xavf tugʻdirmaydi degan ilmiy konsensus mavjud boʻlsa ham, GM oziq-ovqat xavfsizligi tanqidchilar uchun asosiy muammo hisoblanadi. Genlar oqimi, maqsadsiz organizmlarga taʼsiri va oʻsimlik migratsiyasi atrof-muhitning asosiy muammolaridan biri hisoblanadi.

Birlashgan Millatlar tashkilotining oziq-ovqat va qishloq xoʻjaligi tashkiloti (FAO) transgen oʻsimlik navlarini yoki boshqa organizmlarni yaratish uchun genetik muhandislik usullaridan foydalanishni qishloq xoʻjaligi biotexnologiyasining ajralmas qismi deb biladi. Foydali xususiyatlar uchun mas’ul boʻlgan genlarni toʻgʻridan-toʻgʻri uzatish-bu yangi navlarni yaratish va uning imkoniyatlarini kengaytirish jarayonini boshqarish, xususan, kesilmaydigan turlar oʻrtasida foydali xususiyatlarni oʻtkazish nuqtai nazaridan selektsionerlarning imkoniyatlarini kengaytirgan hayvonlar va oʻsimliklarni koʻpaytirish ishlarining tabiiy rivojlanishidir.

1996–2011-yillarda transgen soya, makkajoʻxori, paxta va kanoladan foydalanish boʻyicha 2012-yilgi tadqiqotlar (shu jumladan urug ' ishlab chiqaruvchi kompaniyalarning hisobotlari asosida) gerbitsidlarga chidamli ekinlarni yetishtirish arzonroq va baʼzi hollarda samaraliroq ekanligini koʻrsatdi. Insektitsidni oʻz ichiga olgan ekinlar, ayniqsa, ilgari ishlatilgan pestitsidlar samarasiz boʻlgan rivojlanayotgan mamlakatlarda koʻproq hosil berdi. Shuningdek, hasharotlarga chidamli ekinlar rivojlangan mamlakatlarda yetishtirish arzonroq ekanligi isbotlangan^[1].

GMO yaratishning asosiy bosqichlari quyidagilar:

1. Izolyatsiya qilingan genni olish.
2. Organizmga oʻtkazish uchun genni vektorga kiritish.
3. Vektorni gen bilan oʻzgartiriladigan organizmga oʻtkazish.
4. Tana hujayralarining konversiyasi.
5. Genetik modifikatsiyalangan organizmlarni tanlash va muvaffaqiyatli oʻzgartirilmaganlarini yoʻq qilish.

Genetik muhandislik qishloq xoʻjaligida noqulay atrof-muhit sharoitlari va zararkunandalarga chidamli oʻsimliklarning yangi navlarini yaratish uchun ishlatiladi^[2], qolaversa yaxshi oʻsishi va sifatli taʼmga ega boʻlishini taʼminlaydi.

Yogʻochda sezilarli tsellyuloza miqdori va tez oʻsishi bilan genetik jihatdan oʻzgartirilgan oʻrmon turlari sinovdan oʻtkazib kelinmoqda.

1. ↑ „Brookes G, Barfoot P. The global income and production effects of genetically modified (GM) crops 1996—2011.GM Crops Food. 2012 Oct-Dec;3(4):265-72.“. 2018-yil 26-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 3-oktyabr.
2. ↑ „Элементы — новости науки: Трансгенный хлопок помог китайским крестьянам победить опасного вредителя“. 2008-yil 24-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 23-fevral.