Clean eating
Clean eating – rodzaj diety cud (ang. fad diet) opartej na przekonaniu, że spożywanie zdrowej, pełnowartościowej żywności w jej naturalnej postaci oraz unikanie spożywania przetworzonego jedzenia przynosi określone korzyści dla zdrowia. Postawa ta wyraża się w zachowaniach żywieniowych skoncentrowanych na właściwym odżywianiu, restrykcyjnych wzorcach jedzenia i ścisłym unikaniu żywności uważanej za niezdrową lub zanieczyszczoną[1]. W ramach tego podejścia wyklucza się czasem ze swojej diety gluten, zboża i nabiał oraz praktykuje jedzenie wyłącznie lub przede wszystkim żywności nieprzetworzonej, niepoddanej obróbce cieplnej.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Termin i koncepcja wywodzą się od brytyjskich autorek kulinarnych: Elli Mills[2], Natashy Corret i sióstr Hemsley[3]. Od drugiej połowy 2010 roku clean eating zaczęło rozpowszechniać się jako dieta związana ze stylem życia. Ruch rozrósł się przede wszystkim poprzez media społecznościowe, zwłaszcza platformę Instagram (hasztag #cleaneating przypisany było tam do niemal 50 milionów postów[4]). Medialnym wspieraniem i propagowaniem idei clean eating zajmują się głównie różni guru zdrowia i dobrego samopoczucia, którzy zwykle opierają dostarczane przez siebie informacje na osobistych doświadczeniach[5]. W 2016 Ella Mills i siostry Hemsley zdystansowały się od koncepcji clean eating po tym, jak w mediach zaczęto przedstawiać krytykę tego podejścia[6]. Zostało ono ocenione negatywnie m.in. w dokumencie BBC Clean Eating – The Dirty Truth z 2017 roku[7].
Typowe produkty
[edytuj | edytuj kod]Nie istnieje wiążąca dla tej diety lista składników, ale typowe są świeże warzywa, orzechy, ryż, hummus oraz jogurt[8]. Często zwraca się uwagę na to, aby spożywane produkty były certyfikowane jako żywność ekologiczna. Unika się jedzenia produktów zawierających środki wzmacniające smak, konserwanty, barwniki i rafinowany cukier. Niektóre warianty diety obejmują unikanie glutenu, zbóż i przetworów mlecznych oraz zalecają spożywanie surowej żywności[9][10][11]. Dania są przeważnie wegetariańskie lub wegańskie i stanowią przykład diety roślinnej (ang. plant-based diet)[10].
Typową formą prezentacji potraw w podejściu clean eating jest bowl food[12], czyli miska wypełniona produktem bogatym w węglowodany złożone, np. komosą ryżową, brązowym ryżem lub drobno przetartymi owocami, a następnie uzupełniona kolorową mieszanką ciętych warzyw, czasem także ryb lub innych źródeł białka. Przykładem takiego posiłku jest Miska Buddy.
Krytyka
[edytuj | edytuj kod]Chociaż programy dietetyczne układane w duchu clean eating zapewniają o szeregu korzyści zdrowotnych wynikających z ich stosowania, to spotkały się one z poważną krytyką ze strony pracowników służby zdrowia z powodu niewystarczającej walidacji empirycznej[1][13]. W rzeczywistości badania wskazują wręcz na szkodliwość takich restrykcyjnych diet dla zdrowia człowieka[14]. Większość z nich jest sprzeczna z krajowymi wytycznymi dotyczącymi zdrowej diety (np. polskimi[15], australijskimi[16]) i często wiąże się z pominięciem niektórych grup żywności, takich jak węglowodany i białka, co może prowadzić do niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych (np. niedoborów żelaza)[17]. Twierdzi się również, że przetworzona żywność – tak unikana w diecie clean – zostaje poddana obróbce cieplnej m.in. w celu zapobiegania chorobom; produkty przetworzone mogą być z tej perspektywy bardziej bezpieczne dla zdrowia w porównaniu z pokarmami surowymi[18]. Przypuszcza się także, że jedzenie zgodne z założeniami clean eating może zwiększać ryzyko osteoporozy z powodu niedoboru wapnia dostarczanego zwykle z produktów mlecznych[19][20][21]. Zagrożenia dla zdrowia związane ze spożywaniem surowej żywności obejmują natomiast zatrucie pokarmowe i choroby pasożytów[22].
Ekstremalność w stosowaniu restrykcji żywieniowych, w tym tych opartych na koncepcji clean eating, może skutkować obsesyjnym przestrzeganiem czystej i zdrowej diety[23]; taki stan nosi nazwę ortoreksji i jest formą zaburzeń odżywiania.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Nancy S Koven , Alexandra W Abry , The clinical basis of orthorexia nervosa: emerging perspectives, „Neuropsychiatric Disease and Treatment”, 11, 2015, s. 385–394, DOI: 10.2147/NDT.S61665, ISSN 1176-6328, PMID: 25733839, PMCID: PMC4340368 [dostęp 2020-04-24] .
- ↑ Clean Eating: The Dirty Truth: Is Clean Eating the Best Approach to Better Health? [online], web.archive.org, 28 czerwca 2017 [dostęp 2020-04-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-06-28] .
- ↑ What Is Clean Eating, Anyway? [online], British Vogue [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ Hasztag #cleaneating na Instagramie • Zdjęcia i filmy [online], www.instagram.com [dostęp 2020-04-24] .
- ↑ E. Fivian , C. Wood , The roles of social media, clean eating and self-esteem in the risk of disordered eating: A pilot study of self-reported healthy eaters., „International Journal of Food, Nutrition and Public Health”, 10, 2018, s. 28–39, ISSN 2042-5988 [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ Ruby Tandoh , Bad fad – Ruby Tandoh on how clean eating turned toxic, „The Guardian”, 23 stycznia 2017, ISSN 0261-3077 [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ BBC Two – Horizon, 2017, Clean Eating – The Dirty Truth [online], BBC [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ JamieOliver.com, Delicious and healthy one-bowl recipes | Galleries [online], Jamie Oliver [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ Answers to All the Questions You Have About Clean Eating [online], Shape [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ a b ZEIT ONLINE | Lesen Sie zeit.de mit Werbung oder imPUR-Abo. Sie haben die Wahl. [online], www.zeit.de [dostęp 2020-04-24] .
- ↑ Marie Jackson , ‘Clean eating’: How good is it for you?, „BBC News”, 12 kwietnia 2017 [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ Bowl food [online], BBC Good Food [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ Nancy S. Koven , Rina Senbonmatsu , A neuropsychological evaluation of orthorexia nervosa, „Open Journal of Psychiatry”, 3 (2), 2013, s. 720–726, DOI: 10.4236/ojpsych.2013.32019 [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ Connie Musolino i inni, ‘Healthy anorexia’: The complexity of care in disordered eating, „Social Science & Medicine”, 139, 2015, s. 18–25, DOI: 10.1016/j.socscimed.2015.06.030, ISSN 0277-9536, PMID: 26150064 [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ Normy żywienia 2017 Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej [online], ncez.pl [dostęp 2020-04-24] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-30] .
- ↑ Owen Cox , The Guidelines [online], www.eatforhealth.gov.au, 9 stycznia 2013 [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ Suzanne M. Nevin , Lenny R. Vartanian , The stigma of clean dieting and orthorexia nervosa, „Journal of Eating Disorders”, 5 (1), 2017, s. 37, DOI: 10.1186/s40337-017-0168-9, ISSN 2050-2974, PMID: 28852502, PMCID: PMC5571485 [dostęp 2020-04-24] .
- ↑ Christina Maria Fjellström , Natural Foods, [w:] Thomson Gale (red.), Encyclopedia of Food and Culture, 2003 .
- ↑ A dietitian puts extreme ‘clean eating’ claims to the test – and the results aren’t pretty [online], The Independent, 10 września 2016 [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ Jaclyn London i inni, What Does „Clean Eating” Actually Mean? [online], Good Housekeeping, 8 stycznia 2020 [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ Olivia Willis , Is #cleaneating really more nutritious? [online], ABC News, 12 maja 2017 [dostęp 2020-04-24] (ang.).
- ↑ Rebecca J. Frey , Megan Porte , Whole Foods vs. Processed Foods, [w:] Deirdre S. Hiam (red.), The Gale Encyclopedia of Alternative Medicine, wyd. 3, t. 2, 2019, s. 1337–1342 .
- ↑ Thomas M. Dunn , Steven Bratman , On orthorexia nervosa: A review of the literature and proposed diagnostic criteria, „Eating Behaviors”, 21, 2016, s. 11–17, DOI: 10.1016/j.eatbeh.2015.12.006, ISSN 1471-0153, PMID: 26724459 [dostęp 2020-04-24] (ang.).