Saltar ao contido

Quenya

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Quenya
Creado por: John Ronald Reuel Tolkienc. 1910-1973
Emprego e uso:
Total de usuarios: Mundo ficticio da Terra Media
Categoria (propósito): Linguas artificiais
Escrita: Alfabeto latino
Tengwar
Cirth
Sarati
Códigos de lingua
ISO 639-1: --
ISO 639-2:
ISO 639-3: qya
Mapa
Status
Texto en quenya, escrito nos alfabetos tengwar e latino.

O quenya (pronunciado [ˈkʷɛn.ja]),[1] é unha das linguas ficticias inventadas por J. R. R. Tolkien e a usada polos elfos na súa saga literaria da Terra Media. Tolkien comezou a desenvolver a lingua dende 1910 e reestruturou a gramática varias veces até que o quenya alcanzou o seu estado final. O vocabulario permaneceu relativamente estable ó longo do proceso de creación. Ademais, o nome da lingua foi cambiado repetidamente por Tolkien, de elfin e qenya a quenya. A lingua finesa foi a principal fonte de inspiración, mais Tolkien tamén estaba familiarizado latín, co grego e coas linguas xermánicas antigas cando comezou a construír o quenya.

O corpus de textos que constitúen as fontes de coñecemento actual sobre o quenya inclúen o poema Namárië, coñecido como O lamento de Galadriel, o texto orixinal máis extenso nesta lingua, extraído da obra capital de Tolkien: O Señor dos Aneis.

Coñécese a existencia do quenya polo menos desde a primeira guerra mundial, cando Tolkien tiña pouco máis de vinte anos. A lingua foi desenvolvida ó longo da vida de Tolkien, acadando unha etapa que algúns estudosos cualifican como "madura" a partir de O Señor dos Aneis. Tolkien quixo dar unha aparencia de lingua clásica ó quenya, de xeito que intentou que tivese unha semellanza visual co latín, o que conseguiu en certo modo usando unha forma característica de transcribir o quenya ó noso alfabeto. Os dous inspiradores do quenya son pois, o latín, e o finés, sendo posible tamén algunha influencia do galés e do grego, como no caso do xenitivo plural -on e o nexo "nai" (que), posiblemente do grego "na". Todas estas influencias non foron directas de ningún modo, pois non xeraron vocabulario. Máis ben trátase dunha inspiración estética moi forte en Tolkien, - "fonoestética" segundo el mesmo.

Estrutura

[editar | editar a fonte]
  • Fonética: Conta con 36 fonemas consonánticos, 1 semiconsonántico, 2 ditongais e 10 vocálicos, estes últimos dividíndose, sobre os mesmos timbres, en vogais curtas e longas.
  • Escrita: Tolkien desenvolveu a escrita Tengwar para a maioría das linguas da Terra Media, aínda que tamén empregou para algunhas un alfabeto rúnico, baseado no aspecto do anglosaxón. É un tipo de escrita considerada moi fermosa, e está descrita polo seu autor nos anexos d'O Señor dos Aneis.
  • Sistema nominal: Polo xeral, os substantivos en quenya carecen de xénero gramatical. No apartado do número gramatical, o quenya evidencia un singular e tres tipos de plural: o simple, o dual, e o partitivo. Ó igual que nas linguas clásicas, por exemplo o latín, en quenya existe o fenómeno da declinación nominal. Os casos dos dous modelos quenya de declinación nominal son: nominativo, acusativo, instrumental, xenitivo, alativo, locativo, ablativo, dativo e respectivo.
  • Sistema verbal: Existen tres modos verbais en quenya: indicativo, imperativo e subxuntivo. O primeiro evidencia os tempos de aoristo presente, futuro, pasado simple e pasado perfecto, sospeitándose igualmente outros tempos, sen quedar pechado definitivamente o catálogo dos mesmos. O imperativo e o subxuntivo constrúense de forma analítica. A parte do modo e o tempo, os verbos quenya contan cos accidentes de número e persoa. Outras características interesantes son a existencia de verbos compostos mediante preposicións, ou a construción de formas de frecuentativo por reduplicación do radical verbal.
  • Sintaxe: A orde non marcada en quenya é SVO (suxeito-verbo-obxecto) con bastante liberdade posicional debido ó uso de casos.
  • Exemplo de texto en quenya: O Noso Pai, traducido por Tolkien, publicado no número 43 da revista Vinyar Tengwar e en castelán pola revista Axxón:

Átaremma i ëa han ëa
na aire esselya
aranielya na tuluva
na care indómelya cemende tambe Erumande
ámen anta síra ilaurëa massamma
ar ámen apsene úcaremmar sív' emme apsenet tien i úcarer emmen.
Álame tulya úsahtienna mal áme etelehta ulcullo
násie.

Fonética

[editar | editar a fonte]

O quenya ten 10 vogais básicas, diferenciadas tanto como en lonxitude como en calidade. Estas vogais son:

  • a : [a]
  • á : [aː]
  • e : [ɛ]
  • é : [eː]
  • i : [i]
  • í : [iː]
  • o : [ɔ]
  • ó : [oː]
  • u : [u]
  • ú : [uː]

Consoantes

[editar | editar a fonte]

Pronúncianse como en galego, agás as seguintes:

  • h : [h] ó inicio da palabra ou entre vogais, [ç] tras e ou i, [x] nos demais casos
  • qu : [kʷ]
  • nw : [nʷ]
  • ng o ñ : [ŋ]
  • ngw : [ŋʷ]
  • hy : [ç]
  • hw : [ʍ]
  • ty : [c]
  • ly : [ʎ]
  • ny : [ɲ]

Acentuación

[editar | editar a fonte]

As palabras en negra son termos en quenya

A sílaba tónica non se marca de forma gráfica (o til indica o alongamento da vogal na transcrición en alfabeto latino), senón que obedece ás regras de prosodia:

  1. . As palabras bisilábicas adoitan ser graves, como: QUENdi (elfos), FIrë (Home mortal). O único exemplo contrario parece ser a forma imperativa avá.
  2. . As palabras de tres ou máis sílabas son esdrúxulas cando a penúltima sílaba é curta e graves se esta é longa, como: yo-ME-ni-ë (reunión), otorNASsë (irmandade), avaNÓtë (innumerable), enDÓrë (Terra media).

Considéranse longas as sílabas con:

  • vogais acentuadas
  • ditongos (que en quenya só son: ai, ei, oi, ui, au, eu, iu)
  • vogais curtas seguidas de dúas consoantes.

Cando unha palabra quenya termina en -a e a seguinte empeza por vogal, o -a pode desaparecer, e ambas palabras pronúncianse como unha. En caracteres latinos represéntase mediante un apóstrofo. Elen síla lumenn'omentielvo (Unha estrela brilla na hora do noso encontro; A Irmandade do Anel).

Gramática

[editar | editar a fonte]

O quenya é un idioma flexivo, o que significa que a función da palabra na frase ou caso gramatical está determinada por unha serie de afixos. As seguintes táboas amosan as inflexións.

Declinacións

[editar | editar a fonte]
Singular lassë cirya meldo elen nat
Nominativo lassë cirya meldo elen nat
Acusativo lassë cirya meldo elen nat
Xenitivo lassëo ciryo meldo eleno nato
Dativo lassen ciryan meldon elenen naten
Instrumental lassenen ciryanen meldonen elennen natenen
Posesivo lasséva ciryava meldova elenwa nateva
Locativo lassessë ciryassë meldossë elenessë natessë
Alativo lassenna ciryanna meldonna elenenna natenna
Ablativo lassello ciryallo meldollo elenello natello
Respectivo lasses ciryas meldos elenes nates
Dual lassë cirya meldo elen nat
Nominativo lasset ciryat meldu elenet natu
Acusativo lasset ciryat meldu elenet natu
Xenitivo lasseto ciryato melduo eleneto natuo
Dativo lassent ciryant meldun elenent natun
Instrumental lassenten ciryanten meldunen elenenten natunen
Posesivo lassetwa ciryatwa melduva elenetwa natuva
Locativo lassetsë ciryatsë meldussë elenetsë natussë
Alativo lassenta ciryanta meldunna elenenta natunna
Ablativo lasselto ciryalto meldullo elenelto natullo
Respectivo lassetes ciryates meldus elenetes natus
Plural lassë cirya meldo elen nat
Nominativo lassi ciryar meldor eleni nati
Acusativo lassi ciryar meldor eleni nati
Xenitivo lassion ciryaron meldoron elenion nation
Dativo lassin ciryain meldoin elenin natin
Instrumental lassinen ciryainen meldoinen eleninen natinen
Posesivo lassiva ciryaiva meldoiva eleniva nativa
Locativo lassessen ciryassen meldossen elenissen natissen
Alativo lassennar ciryannar meldonnar eleninnar natinnar
Ablativo lassellon ciryallon meldollon elenillon natillon
Respectivo lassis ciryais meldois elenis natis
Plural partitivo lassë cirya meldo elen nat
Nominativo lasseli ciryali meldoli eleneli nateli
Acusativo lasseli ciryali meldoli eleneli nateli
Xenitivo lasselion ciryalion meldolion elenelion natelion
Dativo lasselin ciryalin meldolin elenelin natelin
Instrumental lasselínen ciryalínen meldolínen elenelínen natelínen
Posesivo lasselíva ciryalíva meldolíva elenelíva natelíva
Locativo lasselissë ciryalissë meldolissë elenelissë natelissë
Alativo lasselinna ciryalinna meldolinna elenelinna natelinna
Ablativo lasselillo ciryalillo meldolillo elenelillo natelillo
Respectivo lasselis ciryalis meldolis elenelis natelis

Conxugacións

[editar | editar a fonte]

O quenya conta con tres tipos de verbos, de acordo á súa terminación: en -a, en -u ou en consoantes, os así chamados "verbos primitivos"; tamén se poden distinguir cinco tempos (presente, aoristo, pasado, futuro e perfecto).
A conxugación fórmase por aglutinación, cunha orde de VSO; o suxeito pode ir implícito se xa está explicitado cun pronome separado ou se é expreso. O obxecto vai separado se o pronome tamén o está.

hautanyel (eu detéñote)= hauta (deter) + -nye (eu) + -l (te)

ou ben: Inye hauta le (eu detéñote a ti)

O Tempo Aoristo
Primitivos Verbos -A Verbos -U
Raíz hir- hauta- allu-
Significado encontrar deter lavar
Singular hirë hauta allo
Plural hirir hautar allur
O Tempo Presente con alongamento de vogal
Primitivos Verbos -A Verbos -U
Raíz hir- cava- palu-
Significado encontrar escavar estender
Singular híra cávëa pálua
Plural hírar cávëar páluar
O Tempo futuro
Primitivos Verbos -A Verbos -U
Raíz hir- hauta- allu-
Significado encontrar deter lavar
Singular hiruva hautuva allúva
Plural hiruvar hautuvar allúvar
  1. Tolkien escribiu en "Outline of Phonology" (en Parma Eldalamberon 19, p. 74) sobre a fonoloxía do quenya: ⟨ny⟩ é "un son como o de new en inglés". En quenya, ⟨ny⟩ é unha combinación de consoantes, ibídem., p. 81.

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Outros artigos

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
Bibliografía adicional
  • Appleyard, Anthony (1992). "Quenya Grammar Re-Examined". Quettar 43, pp. 3–21.
  • Derzhanski, Ivan A (1997). "E man i yulma oi enquanta men?" Vinyar Tengwar 38, pp. 14–18.
  • Foster, Robert e Glen GoodKnight (1971). "Sindarin and Quenya Phonology". Mythcon I: Proceedings, 54–56. Os Ánxeles: Mythopoeic Society.
  • Gilson, Christopher e Carl F. Hostetter (1994). "The entu, ensi, enta Declension: A Preliminary Analysis". Vinyar Tengwar 36, pp. 7–29.
  • Gilson, Christopher e Patrick Wynne (1991). "The Elves at Koivienéni: A New Quenya Sentence". Mythlore 17(3), pp. 23–30.
  • Hostetter, Carl F (1992). ""Si man i-yulmar n(g)win enquatuva": A Newly-Discovered Tengwar Inscription". Vinyar Tengwar 21, pp. 6–10.
  • Hostetter, Carl F. (2006). "Qenyaqetsa: The Qenya Phonology and Lexicon". En Drout, Michael D. C. J. R. R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment. New York: Routledge. pp. 551–52. ISBN 0-415-96942-5. 
  • Kloczko, Edward (1995). Dictionnaire des langues elfiques, volume 1 (Quenya-Français-Anglais/Quenya-French-English). Toulon: Tamise.
  • Rautala, Helena (1993). "Familiarity and Distance: Quenya's Relation to Finnish '". En Battarbee, K. J. Scholarship and Fantasy: Proceedings Of The Tolkien Phenomenon, May 1992, Turku, Finland. Turku: Universidade de Turku. pp. 21–31. ISBN 951-29-0087-4. 
  • Welden, Bill (2001). "Negation in Quenya". Vinyar Tengwar 42, pp. 32–34.
  • Wynne, Patrick H. e Christopher Gilson (1993). "Trees of Silver and of Gold: A Guide to the Koiveinéni Manuscript". Vinyar Tengwar 27, pp. 7–42.

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]