Olmo

xénero de plantas

Os olmos[1][2], tamén coñecidos como ulmeiros[2] ou umeiros[3][4], son especies arbóreas pertencentes ao xénero: Ulmus, que conta con 204 especies de plantas de flores pertencente á familia Ulmaceae. En Galicia non abundan hoxe en día, mais aínda podemos atopar dúas especies bravas: o olmo de montaña (Ulmus glabra) e o olmo mediterráneo (Ulmus minor). Tamén existe o híbrido natural destes dous últimos: o Ulmus x hollandica.

Etimoloxía

editar

Os nomes galegos olmo e ulmeiro derivan do seu nome latino ǔlmu, no segundo caso coa adición do sufixo –ario, que daría ulmario. O nome umeiro tería raíz prerromana relacionada coa auga, probablemente a raíz um- (que tamén xeraría a raíz latina), como a que presenta o río Umia ou o río Uma (afluente do río Tea).

Distribución

editar

Os olmos ou ulmeiros forman parte de moitos tipos de fragas e bosques naturais. As especies atópanse en climas temperados e incluso rexións tropicais de América do Norte e Eurasia, chegando até Indonesia.

Durante os séculos XIX e XX plantáronse moitísimos cultivares nas rúas e xardíns como ornamentais en Europa, América do Norte e algunhas partes do hemisferio sur, especialmente en Australia, acadando algúns deles un talle importante.

En Galicia non son comúns agás en xardinaxe, atopando algúns exemplares bravos das especies Ulmus glabra (olmo de montaña) e Ulmus minor (olmo mediterráneo) nas fragas do Eume ou nas montañas orientais. Posibelmente as súas poboacións diminuíron hai séculos pola industria naval, pois a comezos da Idade Moderna a Coroa de Castela tallou as máis das grandes e vellas árbores do Reino de Galicia (carballos, olmos, freixos, nogueiras, castiñeiros etc.), perdéndose un gran potencial forestal para o país. Máis recentemente moitos olmos foron afectados pola grafiose, unha doenza específica do olmo.

Hábitat

editar

Medran en solos frescos e ricos, normalmente en lameiros e en bosques de ribeira, de climas temperados mesturado con outras especies típicas das fragas. Non adoita subir dos 1000 m.

Descrición

editar

Son árbores caducifolias ou semicaducas que se estenden ao longo do hemisferio norte, dende Siberia a México e ao Xapón. Moitas especies son de cultivo e se espallaron polo hemisferio sur, especialmente en Australia e Indonesia .

As follas deste xénero teñen follas alternas, sinxelas e serradas, asimétricas na base. Teñen flores hermafroditas sen pétalos que son polinizadas polo vento. Os seus froitos son as sámaras.

Especie en perigo

editar

Por mor dunha epidemia chamada "grafiose", que consiste nun fungo (Ceratocystis ulmi) que ataca o olmo, as distintas especies desta emblemática árbore están en perigo de desaparecer; tamén existe unha epidemia producida por un escaravello transportador do fungo que lles produce a enfermidade, principalmente no leste europeo e con máis preponderancia na Península Ibérica. Crese que a poboación de ulmeiro común descendeu entre un 80 e un 90%.[5]

Etnografía

editar

Especies seleccionadas

editar

Nome común

editar

Olmo, olmeiro, olma, negrillo,[7] lameira, güelmo, chopro, chopo, choplo, álamo.[8]

  1. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para olmo.
  2. 2,0 2,1 VV. AA. (2012): Vocabulario forestal, pax. 149. Universidade de Santiago de Compostela/Deputación de Lugo. ISBN 978-84-9887-920-9.
  3. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para umeiro.
  4. No dicionario da Real Academia Galega indícase, ademais da forma olmo, a forma umeiro, mais no departamento de botánica da Universidade de Santiago de Compostela (Termos esenciais de botánica. Universidade de Santiago de Compostela, 2004) dise que en toda a documentación técnica manexada, esta denominación é unha forma dialectal (propia do galego de Asturias) de se referir ao amieiro: Alnus glutinosa.
  5. "Copia arquivada" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 26 de xuño de 2013. Consultado o 30 de agosto de 2012. 
  6. Termos esenciais de botánica, páx 60, Universidade de Santiago de Compostela, 2004
  7. Forma non aceptada pola RAG que indica que o correcto é "chopo negro". Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para negrillo.
  8. "Olmo, umeiro (Olmus minor Miller)". Atlas Lingüístico. Consultado o 8 de setembro de 2016. 

Véxase tamén

editar