Jawaharlal Nehru

Kasta nagusiko familia batean sortu zen. Aita, Motilal Nehru, abokatu eta politikari indiar aberatsa zuen. 1905ean, Britainia Handira joan, eta abokatu karrera egin zuen (1912). Indiara itzulirik, Ghandiren jarraitzaile eta laguntzaile izan zen, eta, haren ondoan, Indiaren burujabetasunaren aldeko borrokan esku hartu zuen; arrazoi horregatik, maiz atxilotu zuten britainiarrek. Gazte-gaztetik Indiako Kongresu Nazionalaren ezkerraldeko buruzagi bilakatu zen 1929an, Mahatma Gandhiren laguntzari esker.

Inperioaren azken erregeorde Lord Mountbattenekin, Indiaren burujabetasuna negoziatu zuen. Independentzia lorturik (1947), Lehen Ministro izendatu zuten, eta hil arte izan zuen kargu hori (1962). Nehruren kanpo arazoetarako politikaren ezaugarriak neutraltasuna eta antikolonialismoa izan ziren; gerra hotzean esku hartu ez zuen lehen estatu gizona izan zen, eta, Koreako eta Indotxinako gatazketan, neutral azaldu zen. Bere garaiko Hirugarren Munduko buruzagi ospetsuenetarikoa izan zen, eta, gatazka anitzetan, bitartekari eginkizuna bete zuen. Ildo horretatik, Colomboko hitzarmenaren (1950) eta Bandungeko batzarrean (1955) bultzatzaile nagusia izan zen. Barne Arazoetan, berriz, sozialismo demokratikoaren alde agertu zen; ekoizpena emendatzeko eta jaiotza tasa urritzeko politikak oposizio erlijiosoa eta analfabetismoa izan zituen oztopo nagusiak. Independentzia lortu zuenetik, eta Nehru gobernu buru zela, gerra bi aldiz (1948, 1957) piztu zen Pakistanen eta Indiaren artean, Kaxmiren jabetza zela eta. 1959an, Nehruk Indian hartu zuen Dalai Lama, eta, aitzakia horren ondorioz, Txinaren aurkako muga-gerra hasi zen. 1962an, Txinako tropak indiarrei nagusitu zitzaizkien. 1961ean, Goaz —portugaldarren mende zegoen— indarrez jabetutakoan, Indiako lurretan geratzen zen azken kolonia askatu zuen.

Bizitzaren azken aldian, Pakistanen eta Txinaren kontrako gatazkak zirela eta Estatu Batuen laguntza militarra onartu behar izan zuenean, haren ospea txikitu egin zen Hirugarren Munduan. Nehru hil eta hiru urte geroago, haren alaba, Indira Gandhi, Lehen Ministro hautatu zuten.

Nehruren osasuna etengabe gainbehera hasi zen 1962an. 1962ko udaberrian, infekzio biral bat jasan, eta apirilaren zatirik handiena ohean igaro zuen^[2]. Hurrengo urtean, 1963ra arte, hilabeteak eman zituen Kaxmirren suspertzen. Idazle batzuek Txina-India Gerrari buruzko bere harridura eta saminari egozten diote gainbehera dramatiko hori, berak konfiantzaren traiziotzat sumatu baitzuen^[3]. 1964ko maiatzaren 26an, Dehradunetik itzuli zenean, nahiko eroso sentitzen zen, eta, ohi bezala, 23:30ean oheratu zen. Atseden gaua izan zuen 06:30ak arte. Komunetik itzuli eta gutxira, Nehru kexu agertu zen bizkarreko minaz. Artatu zuten medikuekin hizketan egon zen denbora batez, eta ia berehala lurrera erori zen. Konorterik gabe egon zen, 13:44an hil zen arte^[4]. 1964ko maiatzaren 27ko 14:00etan, Lok Sabhan jakinarazi zen haren heriotza; bihotzekoak jota hil zela uste da^[5]. Jawaharlal Nehruren gorpua jendaurrean ikusteko jarri zuten Indiako hiru koloreko banderan bildurik. «Raghupati Raghava Rajaram» abestu zuten gorpua plataforman jartzerakoan. Maiatzaren 28an, Nehru erritu hinduen arabera erraustua izan zen Yamuna ibaiaren ertzeko Shantibanean, Delhiko kaleetara eta errausketa lekura hurbildutako 1,5 milioi atsekabetu aurrean^[6].

AEBko lehendakariak, Lyndon B. Johnsonek, hauxe esan zuen bere heriotzaz:

Nikita Khrustxov Sobietar Batasuneko lehen ministroak eta Leonid Brezhnev Sobietar Batasuneko etorkizuneko lehen ministroak honako hau adierazi zuten:

Egipto, Kanbodia, Nepal, Kuwait, Bhutan, Sikkimeko Erresuma, Nepal, Pakistan, Siria, Irak, Uganda, Malaysia, Jugoslavia, Ceilan (orain Sri Lanka), India eta beste herrialde batzuek dolu nazionala deklaratu zuten Nehruren heriotzagatik^{[9][10][11][12][13]}.

Nehruren heriotzak Indiaren buruzagitzarako oinordeko politiko argirik gabe utzi zuen. Geroago, Lal Bahadur Shastrik hartu zuen Nehruren lekua lehen ministro gisa^[14].

Heriotza, izan ere, Nehruk berak Gandhiren hilketaren unean esandako antzeko hitzekin iragarri zitzaion Indiako parlamentuari: «Argia itzali da»^[15][16]. Indiako lehen ministro izango zenak eta garaian Uttar Pradesh-eko Rajya Sabhako diputatu, Atal Bihari Vajpayee gorazarre txalotua eman zuen Nehruren ohorez^[17]. Nehru hil ondoren, Vajpayeek hitzaldi bat eman zuen Rajya Sabhan, esanez Nehru Bharat Mataren «printze kuttuna» zela, eta Rama jainko hinduarekin alderatu zuen^[18].

Nehruren aita, Motilal, Indiako Kongresu Nazionaleko buruzagi moderatu garrantzitsua izan zen. Moderatuek uzte zuten gobernu britainiarra modernizatzen ari zela, eta erreforma bat eta gobernuan parte hartze handiagoa bilatzen zuten, agintari britainiarrekin elkarlanean^[19]. Hala ere, Nehru Kongresuko erradikalekin bat zetorren, «Swaraj», «Swadesh» eta boikota sustatzen baitzituzten^[20]. Bi aldiak 1907an banatu ziren. 1912an, Indiara itzuli ondoren, Nehru Kongresuaren urteroko saioan izan zen, Patnan^[21]. Garaian, Gopal Krishna Gokhalek gidatutako moderatu eta eliteen alderditzat jotzen zuten orduan Kongresua^[21][22], eta Nehru harrituta zegoen, «ingelesaren ezagutza maila handia zuten goi klasearen auzitzat» ikusten baitzuen^[23]. Hala ere, Mahatma Gandhik Hegoafrikan^[21][22] zuzentzen ari zen Indiako eskubide zibilen (Satyagraha) mugimenduarentzat dirua biltzea onartu zuen Nehruk. 1916an, Nehru Kamala Kaulekin ezkondu zen, Delhin^[24] lekututako Kaxmir jatorriko Pandit familia batekoa. Alaba bakarra, Indira, 1917an jaio zen. Kamalak seme bat izan zuen 1924an, baina haurra egun batzuk baino ez zen bizi^[25].

Moderatuen eragina apaldu egin zen 1915ean, Gokhale hil ondoren^[21]. 1916an, hainbat buruzagi nazionalistak bat egin zuten, Annie Besant eta Bal Gangadhar Tilaken gidaritzapean, «Swaraj» edo autogobernu eskaera adierazteko. Besantek eta Tilasek Autonomia Liga desberdinak osatu zituzten. Nehru bi taldeekin bat egin zuen, baina, nagusiki, Besantekin aritu zen, harekin harreman estua baitzuen txikitatik^[26]. Besanten Autonomia Ligako idazkari bihurtu zen^[27]. 1917ko ekainean, gobernu britainiarrak Besant atxilotu zuen. Kongresuak eta beste erakunde batzuek mehatxu egin zuten protestak egingo zituztela askatu ezean. Gobernuak, irailean, Besant askatu behar izan zuen, baina manifestariek kontzesio berriak negoziatu zituzten, arrakastaz^[28].

Nehruk 1916an ezagutu zuen Gandhi, Kongresuaren saioan, Lucknowen^[26], baina aitak burutik kendu zion Gandhiren satyagraha politikan sartzea^[29]. 1919a izan zen jarduera abertzalearen olatu handi baten hasiera, baita gobernu-errepresioarena ere, Jallianwala Bagheko hilketak barne. Motilal Nehruk Konstituzioaren erreforman zuen sinesmena galdu zuen, eta bere semearekin bat egin zuen Gandhiren metodoak eta Kongresuaren lidergo nagusia onartzeko^[30]. 1919ko abenduan, Nehruren aita Indiako Kongresu Nazionaleko presidente hautatu zuten, «Gandhiren lehen kongresutzat» hartzen dena^[31]. 1920an Gandhik abiatutako kooperazio ezaren mugimenduan, Nehruk eragin handiko papera jokatu zuen Probintzia Batuetako jarduera politikoen zuzendaritzan (orain Uttar Pradesh), Kongresuko probintzia-idazkari gisa^[32]. 1921eko abenduaren 6an espetxeratu egin zuten, gobernuaren aurkako jarduerak leporatuta^[33], 1921-1945 arteko zortzi atxiloketa aldietatik lehena izango zena, guztira, bederatzi urte baino gehiago iraungo zutenak. 1923rako, Nehru maila handiko agintari nazional gisa hartua zen. Urte berean, Kongresuko idazkari nagusi^[34], Probintzia Batuen Kongresuko presidente^[35] eta Allahabadeko alkate hautatu zuten.

Kongresuko Alderdiak Britainiar Inperioarekin zituen lotura guztiak erabat eta esplizituki haustea erabaki zezala exijitu zuen lehen liderretako bat izan zen Nehru. 1927ko Kongresuko saioak, Madrasen, Gandhiren kritikak gorabehera, independentziarako ebazpena onartu zuen. Une horretan, Indiarako Independentzia Liga osatu zuen, Kongresuaren barruko presio talde bat^[36][37]. 1928an, Gandhik Nehruren eskariak onartu zituen, eta, britainiarrei, Indiari Dominio estatusa bi urteko epean ematea eskatzen zuen ebazpen bat proposatu zuen^[38]. Britainiarrek epea betetzen ez bazuten, Kongresuak erabateko independentziaren alde borrokatzeko eskatuko zien indiar guztiei. Nehru britainiarrei emandako epearen aurka agertu zen buruzagietako bat izan zen, eta Gandhi presionatu zuen britainiarrei berehalako ekintzak eska ziezaien. Gandhik konpromiso berri bat negoziatu zuen, emandako denbora bi urtetik urtebetera murriztuzAipuaren errorea: Ixteko </ref> falta da <ref> etiketarako. Nehruk Indiako Independentzia Adierazpena idatzi zuen, eta honela zioen:

1929ko Urteberri egunaren bezperan, gauerdian, Nehruk Indiako hiru koloreko bandera igo zuen Lahoreko Ravi ibaiaren ertzean^[40]. Independentzia promes bat irakurri zuten, zergak ez ordaintzeko prestasuna barne hartzen zuena. Zeremoniara joandako jendetzari ados ote zeuden galdetu zitzaion, eta ikusi zen gehienak eskuak altxatzen zituela onespena emanez. 172 indiarrek, erdiko eta probintziako legealdietakoek, dimisioa eman zuten ebazpenaren alde eta indiar sentimendu publikoarekin bat eginez. Kongresuak urtarrilaren 26a Independentzia Egun gisa behatzeko eskatu zion Indiako herriari^[41]. Kongresuko boluntarioek, abertzaleek eta jendeak Indiako bandera altxatu zuten publikoki India osoan zehar. Erabateko desobedientzia zibilerako planak ere martxan zeuden^[42].

1929an, Kongresuaren Lahoreko saioaren ondoren, Nehru Indiako independentziaren aldeko mugimenduaren buruzagi nagusitzat agertu zen. Gandhi, berriro, paper espiritualagora itzuli zen. Hala ere, Gandhik ez zuen esplizituki Nehru izendatu bere oinordeko politiko 1942a arte, baina, 1930eko hamarkadaren erdialdean, herriak Gandhiren oinordeko natural gisa ikusi zuen Nehru^[43]. 1929an, Nehruk dagoeneko idatzia zuen «Oinarrizko Eskubideak eta Politika Ekonomikoa» ebazpena, India independente baterako gobernu-agenda ezartzen zuena^[44]. Ebazpena 1931n berretsi zen, Vallabhbhai Patel buru zuen Karatxiko saioan.

Lehen ministro gisa, lerrokatu gabeko atzerri politika eraman zuen aurrera, eta lerrokatu gabeko herrialdeen mugimenduaren sortzaile eta buruzagietako bat bihurtu zen; Mugimendu hori Bandungeko batzarra deiturikoan bildu zen lehen aldiz^[45].​ Kaxmir aldarrikatu zuen, nahiz Pakistan aurka zegoen, eta horrek 1947ko India-Pakistandar gerra piztu zuen (1947-1949). 1948ko irailean, Hyderabad probintziaren independentzia aldarrikapenaren aurrean, esku hartu zuen Polo Operazioa deiturikoan. 1961eko abenduaren 18an eta 19an, Goa anexionatu zuen, 1510ez geroztik kolonia portugaldarra zena. Txinako Herri Errepublikak militarki garaitu zuen 1962ko urrian, Txina-India Gerran. Handik aurrera, auzotasun oneko politika eraman zuen. 1964ko maiatzaren 27an hil zen arte egon zen karguan^[46].

Estatuaren ekonomiaren plangintza eta kontrola ezarri zituen, 1948an Indiako Plangintza Batzordea sortuz, baina erakundea ez zen funtzionatzen hasi 1950eko martxoaren 28a arte, eta garapen-proiektuak sortzea eta horiek gauzatzeko baliabideak (eskulana, lehengaiak eta dibisak) esleitzea izan zituen eginkizun nagusiak^[47].

Bost urteko lehen plana 1951n landu zuen, eta gobernuak industrian eta nekazaritzan egin zituen inbertsioak taxutu zituen. Enpresa-errentaren gaineko zergak handitu zituen, eta ekonomia misto bati aurrea hartu zion, non gobernua interes publikoa zerbitzatzen zuten industria estrategikoez arduratuko baitzen: meatzaritza, elektrizitatea eta astunak; gainerakoak, berriz, enpresa pribatuen esku geratzen ziren. Plan horren bidez, lurraren birbanaketa bilatu zuen, eta ureztatze kanalak, presak eta nekazaritzaren emaitza areagotzeko ongarrien erabilera zabaltzeko programak jarri zituen martxan. Aitzindaria izan zen, halaber, hainbat artisau-industria zabaltzeko eta India landatarrean eraginkortasuna handitzeko komunitate-garapenerako programa batzuetan^[47].

Presa handien eraikuntza bultzatu zuen, zeinei «Indiako tenplu berriak» izena ematen baitzien; ureztatze-lanak eta energia hidroelektrikoa sortzea bultzatu zuen^[48], eta, gainera, 1948ko Energia Atomikoaren Legetik abiatuta, Indiako programa jarri zuen martxan energia nuklearra aprobetxatzeko^[49].​ Hala ere, lehen ministro gisa eman zuen agintaldiaren zatirik handienean, Indiak elikagai-eskasia larriari aurre egiten jarraitu zuen, nahiz eta nekazaritza-produkzioak aurrera eta gora egin^[47].

Sobietar Batasunarekin harreman adiskidetsuak eraiki zituen. 1955ean egindako bisitan, «Sobietar Batasunaren lorpen handiek erabat txundituta» zegoela, eta «Herrialde handi hau eraldatzen ikusi dut bere jendearen lan gogorrari esker» esan zuen. SESBek laguntza ekonomikoa eman zion Indiari. Hala, 1955ean, Bhilaiko altzairu fabrika eraiki zuen, Indiako altzairu fabrikarik handiena, orduan herrialdean zeuden beste altzairu fabrika guztiek adina, gutxi gorabehera, altzairu ekoizten duena. Beste fabrika eta konpainia askok jarraitu zioten adibideari interes txikiko maileguekin. Felix Yurlov Errusiako Ekialdeko Ikasketen Institutuko Indiako espezialistaren arabera:

Industria-politikek, 1956ko Industria Politikako Ebazpenean laburbiltzen direnak, fabriken eta industria astunaren hazkundea bultzatu zuten, baina estatuko plangintzak, kontrolek eta erregulazioek produktibitatea, kalitatea eta errentagarritasuna hondatzen hasi ziren^[51].

Indiako ekonomiak urteko % 2,5eko hazkunde tasa etengabea izan bazuen ere, langabezia kronikoak, pobrezia orokorrarekin batera, biztanleriari eragiten jarraitu zuen. DD Kosambi historialari marxista ezagunak kritikatu zuen nola esplotatu zuen klase burgesak Nehruren ideologia sozialista. Nehruri, besteak beste, kapitalismoa sozialismo demokratikoz mozorrotuta sustatzea leporatu zioten^[52].

Nehruren gidaritzapean, India azkar garatzen saiatu zen gobernua, nekazaritza erreformari eta industrializazioari ekinez. Latifundio erraldoiak abolitu zituen nekazaritza erreforma arrakastatsua ezarri zen. Nekazaritza kooperatiboa eskala handian sartzeko saiakerak bertan behera utzi zituzten nekazari elite lur-jabeek, zeinak oposizioaren babes politiko nabarmena izan baitzuen kongresuko eskuin ahaltsuaren muina osatzen zutenen aldetik. Nekazaritzako produkzioa 1960. urtearen hasierara arte luzatu zen, laborantza lur gehigarria ekarri zelako eta ureztatze proiektu batzuk eragina izaten hasi zirelako^[53].

Nekazaritza unibertsitateak sortzeak (unibertsitateei lurrak emateko eredu estatubatuarrari jarraituz —1982ko eta 1890eko Morill Legearen arabera gobernu federalak emanda—) ekonomiaren garapenean lagundu zuen. Unibertsitate horiek errendimendu handiko gari barietateekin eta arrozarekin egin zuten lan, hasiera batean Mexikon eta Filipinetan garatua. 1960ko hamarkadan hasi zen Iraultza Berdea, hau da, laboreen ekoizpena dibertsifikatzeko eta handitzeko ahalegina. Aldi berean, zenbait montzoik elikagai-eskasia larria eragin zuten, nekazaritza-ekoizpenak etengabe aurrera eta gora egin arren^[54].

Indiako britainiar inperioa, egungo India, Pakistan eta Bangladesh barne hartzen zituena, bi lurralde motatan banatzen zen: alde batetik, Britainiar Indiako probintziak, zuzenean funtzionario britainiarrek zuzentzen zituztenak, Indiako gobernadore nagusiaren ardurapean, eta, bestetik, printzerri estatuak, tokiko gobernari hereditarioen agindupean, zeinak britainiar subiranotasuna aitortu baitzuten tokiko autonomiaren truke eta, kasu gehienetan, itunen bidez ezarriak^[55].

1947 eta 1950 artean, gutxi gorabehera, Indiako printzerrien lurraldeak, politikoki, Indiako Batasunean sartu ziren, Nehru eta Sardar Patelen agindupean. Gehienak lehendik zeuden probintzietara batu ziren; beste batzuk, berriz, probintzia berrietan antolatu ziren, hala nola Rajastan, Himachal Pradesh, Madhya Bharat eta Vindhya Pradesh, printzerri anitzez osatua. Beste gutxi batzuk, berriz, hala nola Mysore, Hyderabad, Bhopal eta Bilaspur independizatu egin ziren^[56].

1935eko Legearen arabera, Indiako zuzenbide konstituzionalari eutsi zitzaion konstituzio berri bat hartu zain, eta 1950eko konstituzio berriarekin —1950eko urtarrilaren 26an sartu zen indarrean— errepublika demokratiko burujabea bihurtu zen India. Errepublika berria estatuen batasun bat izango zela adierazi zuen Nehruk. Hiru motatako estatu batuak bereizten ziren:

1. A eskualdea: Britainiako Indiako probintziak, gobernadore hautatu batek eta estatuko legealdiak gobernatutakoak.
2. B eskualdea: antzinako printzerriak, «rajpramukh» batek zuzendua, zeina estatu konstituziogile baten gobernaria izan ohi zen, eta botere legegile hautatu bat. «Rajpramukha» Indiako presidenteak izendatzen zuen.
3. C eskualdea: Barne hartzen zituen bi probintzia, Indiako antzinako komisario nagusiak eta zenbait printzerri, eta haietako bakoitza Indiako presidenteak izendatutako komisario-buru batek zuzentzen zuen.
4. D eskualdea: Estatu bakarra, Andaman eta Nicobar uharteak; gobernu zentralak izendatutako teniente gobernadore batek administratzen zituen^[57].

1953ko abenduan, Indiako Estatu Batuen Berrantolaketa Batzordea osatu zen hizkuntza lerroetako estatuak sortzeko, Fazal Ali epailea zen buru, baita batzordea ere, Fazal Ali Batzordea izenez ezagutzen dena. Batzorde horren ahaleginak Govind Pant Ballabhek ikuskatu zituen, 1954ko abenduan Nehruren barne ministro izandakoak. Batzordeak txosten bat sortu zuen 1955ean, Indiako estatuak berrantolatzea gomendatzen duena:

Zazpigarren zuzenketan, existitzen diren hiru egoera motaren bereizketa, A, B eta C, aldatu egin zen, A eskualdea abolitu egin baitzen. A eskualdeko eta B eskualdeko estatuen arteko bereizketa baztertu egin zen, eta «estatu» izena hartu zuen. Entitate mota berri batek, Batasuneko Lurraldeak, C eta D eskualde gisa sailkatzearen lekua hartu zuen^[58].

Ghose, Sankar. (1993). Jawaharlal Nehru. Allied Publishers ISBN 978-81-7023-369-5..

• Gopal, Sarvepalli. Jawaharlal Nehru: A Biography Volume 1 1889–1947 (1975); Jawaharlal Nehru Vol. 2 1947–1956 (1979); Jawaharlal Nehru: A Biography Volume 3 1956–1964 (2014), a major scholarly biography.
  • Gopal, Sarvepalli. (1976). Jawaharlal Nehru: A Biography, Volume 1 1889–1947. Oxford University Press ISBN 9780198079828..
• Kopstein, Jeffrey. (2005). Comparative Politics: Interests, Identities, and Institutions in a Changing Global Order. Cambridge University Press ISBN 978-1-139-44604-4..
• Moraes, Frank. (2007). Jawaharlal Nehru. Jaico Publishing House ISBN 978-81-7992-695-6..
• Nanda, B. R.. (15 October 2007). The Nehrus: Motilal and Jawaharlal. Oxford University Press ISBN 978-0-19-908793-8..
• Mukherjee, Rudrangshu. (2018). Jawaharlal Nehru. Oxford University Press ISBN 9780199096596..

• Nehru, Jawaharlal. (2004). The Discovery of India. Penguin.
• Nehru, Jawaharlal. (2003). An Autobiography. Penguin.
• Tharoor, Shashi. (2009). Nehru. La invención de India. Tusquets ISBN 9788483831168..
• González García, Gabriela. (2005). Perspectivas y Análisis sobre el conflicto entre Pakistán e India por la región de Cachemira. Instituto Tecnológico de Estudios superiores de Monterrey. Campus Estado de México.