Mont d’an endalc’had

Gnaeus Pompeius Magnus

Eus Wikipedia
(Adkaset eus Pompeius)
Gnaeus Pompeius Magnus
den
Reizh pe jenerpaotr Kemmañ
Bro ar geodedouriezhHenroma Kemmañ
Anv e yezh-vamm an denCn. Pompeius Cn.f.Sex.n. Clu. Magnus Kemmañ
PraenomenGnaeus Kemmañ
NomenPompeius Kemmañ
CognomenMagnus Kemmañ
Deiziad ganedigezh29 Gwe 106 BCE Kemmañ
Lec'h ganedigezhRegio V Picenum Kemmañ
Deiziad ar marv28 Gwe 48 BCE Kemmañ
Lec'h ar marvPelusium Kemmañ
Doare mervelmuntr Kemmañ
Abeg ar marvstab wound Kemmañ
TadGnaeus Pompeius Strabo Kemmañ
MammLucilia Kemmañ
Breur pe c'hoarPompeia, Pompeia Kemmañ
PriedAntistia, Aemilia Scaura, Mucia Tertia, Julia, Cornelia Metella Kemmañ
BugelGnaeus Pompeius Magnus, Sextus Pompey, Pompeia Magna, Pompeius/Pompeia Kemmañ
GensPompeia gens Kemmañ
Yezh vammlatin Kemmañ
Yezhoù komzet pe skrivetlatin Kemmañ
Micherpolitiker Henroma, milour, politiker Kemmañ
Strollad politikeloptimates Kemmañ
Statud sokialnobl, Marc'heg Kemmañ
Relijionancient Roman religion Kemmañ
Grad milourellegatus Kemmañ
Skour luRoman army Kemmañ
Ezel eusTriumvirelezh kentañ Kemmañ
Present in workEuskal Herriaren historia nafarra Kemmañ
PrantadLate Roman Republic Kemmañ
Member of Roman tribeClustumina Kemmañ
Pompeius Meur

Gnaeus Pompeius Magnus, Pompeius Meur pe Pompeius a oa un jeneral, politikour ha den-a-Stad roman, ganet d'an 29 a viz Gwengolo 106 kent JK er Picenum (er Marche a-vremañ), en Italia, ha drouklazhet d'an 29 a viz Gwengolo 48 kent JK e Pelusium, nepell diouzh Aleksandria Egipt. Dimezet e oa bet pemp gwech, gant Julia, merc'h Caesar, peurgetket.

O vezañ kanmeulet peogwir e tistrobas ar Mor Kreizdouar eus morlaeron Kilikia hag a-drugarez d'e ergerzh-brezel a-enep da Vitridates etre -67 ha -63, e skoulmas Pompeius e -60 un emglev gant Caesar ha Crassus, an Driumvirelezh kentañ, o lodennañ ar galloud etrezo. Divroc'het gant ar Sened e teuas da vout brasañ enebour Caesar da c'houde. E -49 e strakas ar brezel-diabarzh. O vezañ klasket repu en Egipt e voe lazhet eno dre urzh ar faraon Ptolemaios XIII.

Deroù e Red-buhez

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Mab e oa Pompeius d'ar jeneral Gnaeus Pompeius Strabo a voe kaoz anezhañ e-pad ar brezel sokial hag a voe kasaet gant pobl Roma. « Biskoazh ne voe ken kasaet un tad ha ken meulet e vab » eme Bloutarc'hos.

Dimezet eo bet pemp gwech. E bevare gwreg a voe merc'h Caesar, Julia. Gant merc'h Metellus Scipio, Cornelia, e timezas evit ar wech ziwezhañ.

Unan eus jeneraled Sylla

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Da 23 bloaz en doa e arme diwar hêr e dad hag e teuas da vout jeneral. Gant Sylla e savas a-du e-kerz ar brezel etre Sylla ha Caius Marius hag e voe trec'h war dalc'hidi hennezh e Sikilia hag en Afrika. Marcus Aemilius Lepidus a oa bet faezhiet gantañ ivez war-lerc'h.

A-drugarez d'e drec'hioù niverus e voe anvet da imperator gant e soudarded daoust d'ar fed ne oa nemet marc'heg, ar pezh a oa dibaot d'ar mare-se. Evit gwir, n'en doa karg ebet. Distroet trec'h war dalc'hidi ziwezhañ kostezenn Marius e resevas al lesanv (cognomen) « Magnus » digant Sylla, ar pezh a dalvez « Meur » o taveiñ da Aleksandr Veur. Un trec'hlid a voe profet dezhañ gant Sylla tra ma ne reseve Crassus nemet ur youadeg.

E 77 kent JK e voe kaset da Hispania da vrezeliñ ouzh partizaned ziwezhañ Marius. Goude emgannoù niverus e voe trec'h war bagadoù Sertorius war-lerc'h un dekvloaziad a stourmoù kalet ha marv hennezh. Distreiñ a reas da Italia evit peurzistrujañ strolladoù diwezhañ Spartacus bet trec'het gant Crassus.

E 70 kent JK e voe anvet da goñsul, a-gevret gant Crassus, daoust d'ar fed n'en doa ket graet ar c'h-cursus honorum ret evit kaout ar garg-mañ (kestor, edil ha pretor war-lerc'h).

Gnaeus Pompeius Magnus

Pompeius en Azia

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

E-pad ar goañv 67 kent JK e voe goulennet dezhañ mont da zilamat morlaeron ar mor Kreizdouar. Ez wir e lakae o argadennoù dizehan en arvar an treuzdougen-bevañs hag e oa ledenez Italia war-nes bout divoued. Kas a reas Pompeius e gefridi da benn e tri miz. War-lerc'h e voe kaset da Azia-Vihanañ da vrezeliñ ouzh roue Pontos, Mithridates VI Eupator. A-drugarez d'e drec'h e c'hellas Roma ledanaat he beli betek Bithynia, Pontos, Syria ha Judea, diazezlec'hioù an Impalaeriezh roman er Reter.

E 63 kent JK ec'h emellas Pompeius er brezel a enebe Aristobulus II ouzh e vreur Hyrcanus II. Dre ma oa bet Aristobulus a-du tamm pe damm gant Mithridates ha gant ar vorlaeron, tra ma oa Hyrcanus douget da Roma, ez eas a-du gant Hyrcanus. Trec'h e voe war Aristobulus war Menez an Templ e-lec'h ma'z eas en Templ hep aotre Hyrcanus, a voe beleg meur templ Jeruzalem ivez. Neoazh edo Judea dindan beli Pompeius hag e voe anvet da etnark gant Hyrcanus.

Dav e oa dezhañ gortoz c'hwerc'h miz goude e zistro e -61 evit ma voe lidet e trec'h « war ar bed a-bezh » (de orbi universo) abalamour da zisfiz ar Sened en-e-geñver.

An Driumvirelezh kentañ

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

E 60 kent JK e skoulmas an Driumvirelezh kentañ gant Julius Caesar ha Crassus. Hispania, Afrika ha Roma a voe dindan e veli da neuze. Dimeziñ a reas gant Julia, merc'h Caesar, evit kreñvaat an emglev etrezo.

E 55 kent JK e voe anvet Pompeius da goñsul evit an eil gwech ha savet e voe gantañ ar c'hoariva roman brasañ kenkoulz ha Curia Pompeius.

A-enep Caesar

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Caesar ha Pompeius, taolenn eus 1414 (gant Taddeo di Bartolo)

Goude marv Crassus e-kerz faezhidigezh Carrhae (53 kent JK) a-enep d'ar Barthed, hag e-keit ha ma edo Caesar e Galia, edo Roma dindan an trubuilhoù hag an dispac'hadegoù. Dindan levezon Bibulus ha Cato e voe mouezhiet gant ar Sened ul lezenn evit envel Pompeius da goñsul nemetañ evit 52 kent JK. Koulskoude e kemeras hennezh e dad-kaer nevez, Metellus Scipio, da genseurt evit pemp miz diwezhañ e goñsulerezh. E 49 kent JK e lakaas da embann edo Caesar e-maez al lezenn. Betek Roma e kerzas Caesar da neuze o treuziñ ar stêr Rubico, ha Pompeius, tapet berr gantañ, a guitas Roma evit mont da Vrundisium e-lec'h ma adkavas dalc'hidi dezhañ, senedourion zo hag ar goñsuled.

Emgann Pharsalus

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Peogwir ne c'helle ket paeañ e soudarded e kavas gwelloc'h diwall diouzh un emgann gant e enebour diouzhtu o lestrañ war-zu Gres. E-keit ha ma oa Caesar o vrezeliñ ouzh dalc'hidi Pompeius en Hispania e vodas hennezh lejionoù roman ar Reter. Goude ur stourmadenn gentañ e Tessalia he doa gwanet lu Caesar e fellas da Bompeius peurdrec'hiñ e enebour. E 48 kent JK e tegouezhas emgann Pharsalus. Daoust d'e lañs dre an niver e voe trec'het Pompeius hag e oa ret dezhañ tec'hout kuit. A-drugarez d'an emgann-se e kemeras Caesar an tu-kreñv war an optimates.

Marv ur Roman meur

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Klask a reas Pompeius Magnus repu en Egipt, met gourc'hemenn a reas Ptolemaios XIII, breur ha gwaz Kleopatra, hag al lezroue Pothinus, e lazhañ, ar pezh a voe graet e Pelusium gant Septimus a oa bet dindan Bompeius pa oa lejionad. Dizenorusañ zo : dibennet e voe hag e chomas e gorf war traezhenn Pelusium e-pad devezhioù. Ptolemaios a soñjas dezhañ plijout da Gaesar o profañ dezhañ penn e enebour kozh. Sevel a reas Caesar obidoù d'ar Roman meur-mañ avat. Pothinus a voe lakaet d'ar marv gantañ. Ptolemaios a voe digarget ha Kleopatra lakaet war an tron e lec'h he breur.

Tad Sextus Pompeius ha Pompeius ar Yaouank e oa Pompeius.